Een kijkje achter de schermen van de proeftuin filmeducatie

In proeftuinen van Filmhub Noord hebben leraren, leerlingen en filmmakers al het een en ander geleerd over filmeducatie. Hun ontdekkingen en ervaringen lees je hieronder.

Filmhub Noord leert kinderen en jongeren ‘film spreken’. Filmeducatie draagt bij aan het kritisch en bewust leren kijken én maken van film en beeldtaal. Maar: Hoe begin je met filmeducatie? Welke filmvaardigheden wil je leerlingen bijbrengen? Hoe verbind je film met andere vakken in het curriculum?  

Stilte op de set. Draaien maar! 

De Leraar  

[Samengesteld uit interviews met 20 leraren uit de Proeftuin Filmeducatie]  

‘Kinderen kijken normaal gesproken heel passief film. Het scherm gaat aan en hun brein gaat uit. Voor de jongeren van nu is het begrijpen van beeldtaal heel belangrijk. Filmeducatie leert ze actief kijken naar de bedoelingen van de maker van het filmpje en de trucjes die hij toepast. Je richt hun aandacht door van tevoren een kijkopdracht te geven en na de film het gesprek aan te gaan. Zo maak je ze kritischer en mediawijs: wat gebeurt er nu eigenlijk?  

En dan is er nog de creatieve kant van het zélf maken van film en animatie. Daaraan gaat veel plannen, nadenken en maken vooraf. Om een verhaal te vertellen moet je bovendien redeneren vanuit de kijker. Dat soort vaardigheden kun je trainen en bespreekbaar maken met leerlingen.  
Filmeducatie kun je vakoverstijgend inzetten. Het biedt inzichten, zeker als je de stap gaat maken naar hogere denkvaardigheden en andere manieren van leren. Veel kinderen zijn visueel ingesteld, film inzetten verhoogt hun betrokkenheid.’ 

" Ik zie film nu veel meer als een instrument dat je kunt inzetten om een thema te openen of om een gesprek met je klas te starten. Het biedt heel veel inzichten op veel manieren."

Niels, leraar groep 7 

" Taal is voor onze leerlingen heel ingewikkeld, met film kun je ook zonder woorden vaak heel duidelijk onderwerpen aanstippen of uitleggen. Dat maakt het voor onze leerlingen heel interessant."

Rosmarijn, vso voor kinderen met taalontwikkelingsstoornis 

WANNEER IS FILM HET ANTWOORD IN ONDERWIJS?

Filmeducatie is perfect voor scholen en leerkrachten met een doel: 

 

> Vakoverstijgende, thematische lessen 

> Stimuleren van verbeeldingskracht en creativiteit  

> Mediawijsheid ontwikkelen (achter elke film gaat een maker met een bedoeling schuil, en de maker gebruikt middelen en technieken om zijn verhaal kracht bij te zetten) 

> Talenten ontdekken en ontplooien 

> Werken aan executieve functies en sociaal-emotionele kracht  


IK WIL TRAINING VOLGEN VOOR FILMEDUCATIE IN DE KLAS. WAAR BEGIN IK?

Vanaf schooljaar 2023-2024 biedt Filmhub Noord praktische trainingen aan voor leraren en onderwijsteams die stappen willen maken met filmeducatie. Meld je aan voor de nieuwsbrief en krijg een seintje wanneer het zover is.

Ps: ken je de doorlopende leerlijn Film al? Hier download je 'm.


WAT HEB IK NODIG OM ZELF MET LEERLINGEN FILM EN ANIMATIE TE MAKEN?

> iPad of iPhone 
> Bewerkingsapps zoals iMovie, Stopmotion Studio of Flip-a-Clip  
> Een idee 

Kijk bijvoorbeeld eens naar deze films en animaties die andere leerlingen maakten.

MAKKELIJK: Leen gratis een Film-maak-set 

Deze koffer heeft 7 tot 15 iPads met daarop de beste apps om samen met je leerlingen een adembenemende animatie, hartverscheurend drama of indringende documentaire te maken. Leen een Film-maak-set >


HEB JE VOORBEELDEN VAN LESMETHODEN DIE ANDERE LERAREN AL GEBRUIKEN?

De lesmethode Film is Fake voor groep 6, 7 en 8

Ontwikkeld door Mirjam de With. Deze lessenreeks bestaat uit drie volledige lesdagen, maar elk blokje kan ook als losse oefening gegeven worden.

De docentenhandleiding Geschiedenis & filmeducatie voor 3e jaars en hoger van havo en vwo

Ontwikkeld door Emile Frowijn.

De Lessenserie 'Afscheid' gemaakt op CBS De Tamarisk


WAAR VIND IK GRATIS LESMATERIAAL?

Aan de slag met je klas 
Films en lessen voor elk onderwijssoort vind je op de website filmeducatie.nl.

Schoolfilm van de maand (PO & VO) 
Elke maand presenteert het Netwerk Filmeducatie samen met Schooltv, Nederlands Film Festival en NPO Start de Schoolfilm van de Maand. Afwisselend voor po en vo, altijd met een gratis les en een link naar de film.


WAT DOET DE FILMLERAAR VAN HET JAAR?

Ieder jaar kiezen leerlingen en een vakjury de Filmleraar van het Jaar. Je leest er alles over op filmeducatie.nl/filmleraarvanhetjaar. In 2023 was Chris Beijer van de Leeuwarder Schoolvereniging publieksfavoriet. In 2021 won de Groningse Elroy de titel.


KUN JE FILMEDUCATIE KOPPELEN AAN VAKKEN?

‘Het koppelen aan zaakvakken is ons heel goed bevallen. We hadden nu erfgoed gekoppeld. Maar tegelijkertijd zijn ze ook met taal bezig.’ Wietske, leraar groep 7 

‘Wat mij betreft past [filmeducatie] bij burgerschap. Het bewust worden van de media, reclames, wat proberen ze, […] waarom is het zo gemaakt en welk effect heeft het?’ Chris, leraar groep 8 

‘Bij ckv sluit film wel mooi aan zo. Maar we zien meer mogelijkheden, bijvoorbeeld om bij aardrijkskunde met een greenscreen een nieuwsbericht te maken.’ Anna, ckv-docent 

‘Ik deed dit dus ook met onze sport en beweging docent.’ Berber, docent kunst en cultuur havo/vwo 


DIT ZEGGEN LERAREN

‘[Filmeducatie kan] kinderen aanspreken die normaal gesproken best moeite hebben om informatie op te nemen of te verwerken.' Berthilde, leraar groep 8 

‘In mijn klas zijn een aantal leerlingen niet zo talig als het gaat om dingen verwoorden of beschrijven. Maar die kinderen zijn wel heel creatief en die kunnen verhalen bedenken [… en] zichzelf leren uitdrukken door middel van film.’ Wietske, leraar groep 7 

 

‘[Filmeducatie] is echt de toekomst. Leerlingen zijn zoveel bezig op social media en met media en ik denk dat het heel goed is voor hen om die tools aangereikt te krijgen zodat ze dat ook als middel kunnen inzetten. Dus dat het niet alleen blijft bij dingen opschrijven. Maar dat je het ook echt laat zien in beeld. Met beeld kan je zoveel overdragen wat je in schrift of woord niet kan omvatten.’ Anna, ckv-docent 

‘Hier op school is de sociaal-emotionele ontwikkeling heel belangrijk, sociale vaardigheden, dan kun je heel veel gebruik maken van film, als je maar weet hoe.’ Esther, leraar sbo groep 7/8 


De Filmmaker  

[Gebaseerd op interviews met makers uit de Proeftuin Filmeducatie]  

‘Kinderen komen met fantastische ideeën en fantasierijke verhalen. Dat voedt mijn creativiteit enorm. Bovendien gooit het meedenken met de leerkracht ook bij mezelf alles weer even los. We leren leerlingen in het proces van film maken of animeren nieuwe vaardigheden en kennis die ze anders alleen uit boeken leren. Daarin kun je elkaar enorm veel ideeën aanreiken. 

Het is belangrijk te kijken naar wat de school of de klas nodig heeft. Vervolgens vertrek je vanuit een thema en leerdoelen. En ik geef daar een artistieke draai aan. De leerkracht en ik werken samen aan de didactische vertaling en het afstemmen op de klas, zodat de lessen goed ‘aankomen’ bij de leerlingen. In de lessen kun je van alles betrekken. Van taal en geschiedenis en biologie tot en met tekenen en toneel. Daarnaast kun je ook workshops geven aan leerkrachten die zelfstandig film in hun lessen willen gaan gebruiken, zoals stop-motion of vloggen. Met daarin opdrachten waarmee ze zelf een les kunnen voorbereiden voor hun klas. 

Zo kom je samen tot een goede lessenreeks. Eentje die werkt voor die specifieke klas, maar die je daarna wellicht ook te vertalen is naar een andere klas met een vergelijkbare vraag – misschien op dezelfde school, of op een andere school of in een andere leerjaar.’ 

" Het is mooi om je kennis en creativiteit in te kunnen zetten, maar ook dat je merkt dat je er zelf rijker en vrijer van wordt."

Margriet, filmmaker en beeldend kunstenaar 

" Sta jezelf toe om de voorbereiding los te laten, zodat je kunt meebewegen met de leerlingen en de leraar."

Kitty, beeldend kunstenaar

IK WIL MEER DOEN IN HET ONDERWIJS. HOE PAK IK DAT AAN?

Training: Voor de klas in het s(b)o

Voor kunstenaars en docenten die willen werken met kinderen in het speciaal onderwijs. In zes bijeenkomsten leer je over het speciaal onderwijs en ontwerp je een lessenserie toegespitst op de doelgroep.

‘Ook voor kinderen met een beperking spreekt het maken van animatie heel erg tot de verbeelding. Die leerlingen kunnen heel goed een eigen verhaal maken.’ Kitty, beeldend kunstenaar 

Opleiding: Kunstvakdocent in het primair onderwijs

Voor de bevoegde kunstdocent die vanuit het eigen kunstvak een stevige verbinding wil leggen met de basisschool.

Training: Didactiek voor filmmakers 

Voor de filmmakers die zijn kennis, expertise en liefde voor het vak wil delen met een klas vol nieuwsgierige kinderen. In zeven sessies leer je hoe basisschoolleerlingen zich ontwikkelen, hoe zij leren en hoe je daar op in kunt spelen.


DIT ZEGGEN MAKERS

Kinderen komen met fantastische ideeën en fantasierijke verhalen. Daar krijg ik ook inspiratie van. En het is voor mij een goede manier om met kinderen te werken, zonder het idee te hebben dat ik voor een klas moet staan. Het is een laagdrempelige manier van “les geven”.’ Margriet, filmmaker en beeldend kunstenaar 

‘Leerlingen komen regelmatig met een heel andere creatieve kijk of toepassing. Dan leg ik de les uit op mijn gebruikelijke manier, en dan zeggen zij, “kan en mag ik het ook op deze manier doen?”. Ja natuurlijk, dat kan ook. Die verrassingen kan ik ook gebruiken in mijn eigen beeldend werk.’ Kitty, beeldend kunstenaar 

'Ik zit in een stichting met twee andere kunstenaars en wij trekken rond met een animatieproject over het Waddengebied. Daar willen we ook educatie aan koppelen. De ervaring die ik opdoe in de proeftuin komt hierbij goed van pas.' Margriet, filmmaker en beeldend kunstenaar 

‘Bij workshops doet de leraar niet altijd mee. In de proeftuinen wel. Hier trek je echt samen met de leraar op en creëer je samen iets.’ Kitty, beeldend kunstenaar 

‘In de proeftuin ben je samen met de leraar en de leerlingen aan het onderzoeken. Ik stel me open op en daarin krijg ik heel veel terug.’ Kitty, beeldend kunstenaar  


HOE START JE EEN SAMENWERKING MET EEN SCHOOL?

Je kunt deelnemen aan een proeftuin. In een proeftuin onderzoeken we de optimale samenwerking tussen school en maker of aanbieder. Op zo’n manier dat er synergie ontstaat. 

Natuurlijk kunnen scholen en makers ook zelf contact met elkaar zoeken. Zorg ervoor dat je als maker tussen het aanbod van filmmakers en filmeducatie-aanbieders staat.  


5 TIPS VOOR EEN GOEDE SAMENWERKING TUSSEN MAKER EN SCHOOL

Vijf ingrediënten voor een goede samenwerking

Als je als onderwijs en culturele partner samenwerkt, stel dan deze vragen om een goede start te maken.

  1. De noodzaak: waarom wil je dit voor de leerlingen?

  1. De intentie: welk gedrag en welke vaardigheden wil je terugzien bij leerlingen?

  1. Met wie: wie zouden er betrokken moeten zijn? 

  1. Waarden: hoe wil je samenwerken?

  1. Het plan: wat ga je doen?

Uit: inspiratieboekje Frame 

‘Stap er open in, leer elkaar kennen, kijk welk onderwerp zich aandient en door de wisselwerking ontstaat er vanzelf iets moois.’ Margriet, filmmaker en beeldend kunstenaar 


WAT ZEGGEN LERAREN OVER HUN SAMENWERKING MET MAKERS?

‘[De filmmaker] heeft geholpen met de opbouw van hoe maak je nou een animatie, wat gaat er allemaal aan vooraf en die heeft ook heel veel mooie technieken kunnen laten zien hoe ze hun gemaakte dier, in ons geval was het dus een dier, konden laten voortbewegen op film en hoe dat zou ogen als ze dat dus in een stopmotion zouden zetten.’ Natascha, montessori 6/7/8/ 

 

‘Ik vond het heel prettig dat Ana letterlijk in de klas kwam en samen met mij die les verzorgde. Dat helpt om het uiteindelijk ook zelf te kunnen. Het direct meedoen.’ Niels, po groep 7 

 

‘Ik vind wel als iemand binnenkomt, zoals de filmmakers, echte gastdocenten, die hebben ook weer even een soort van meer aanzien. Die komen vanuit een ander werkveld binnen en dan zien de leerlingen denk ik van ‘oh ja dit zijn echte mensen die er verstand van hebben’. [...] Dan staat het even wat meer vanaf het begin en kan ik daarna die coachende rol wel weer overnemen.’ Anna, ckv-docent voortgezet onderwijs 


ZET JEZELF OP DE KAART ALS FILMMAKER / FILMEDUCATIE-AANBIEDER

Op onze kaart https://aanbod.filmhubnoord.nl/ presenteren we alle aanbieders van filmeducatie in Drenthe, Friesland en Groningen. Scholen kunnen zo snel een aanbieder vinden die bij hen past. Ben je een aanbieder van filmeducatie en heb je Drenthe, Friesland of Groningen als werkgebied en sta je nog niet op de kaart? Mail dan snel naar info@filmhubnoord.nl


De Leerling 

[Gebaseerd op interviews uit de Proeftuin Filmeducatie]  

‘Tijdens geschiedenislessen over de Tweede Wereldoorlog keken we oude filmfragmenten. Een van de trucjes van Hitler was om zichzelf van onderaf te laten filmen. Zo leek hij groter en indrukwekkender tijdens zijn toespraken. Zulke trucs van de regisseur en zijn bedoelingen met inzoomen en knippen herken ik nu ook wel op tv en in video’s op TikTok en YouTube.  

In de les kijken we korte filmpjes. De juf of meester geeft ons kijkvragen zodat we weten waar we op moeten letten. Daarna bespreken we wat ons opviel en hoe we daar over denken. 

We hebben in groepjes ook zelf een held gemaakt van klei en daarmee een film gemaakt. Het verhaal hebben we bedacht, en de bewegingen en ook muziek bij de film. Soms maak je fouten en dan moet je het opnieuw proberen. Het duurt best wel lang soms. Eigenlijk heb ik zo heel veel geleerd. Op een leukere manier dan uit een boek.’ 

" Ik heb geleerd om creatief te zijn en door te zetten als het mislukt. Als het mislukt dan maakt het niet zoveel uit, want uiteindelijk gaat het monteren automatisch en wordt het toch nog heel erg mooi."

Leerling groep 7

Deze films en animaties zijn gemaakt door leerlingen in de proeftuinen:

De proeftuinen in beeld:

Frame: inspiratieboek animatie in het onderwijs

Hoe kun je als leraar samenwerken met een filmmaker om filmeducatie te verankeren in het onderwijs? Frame biedt inzicht en inspiratie en focust daarbij op animatie. In animatie is álles mogelijk en kinderen begrijpen de unieke beeldtaal heel snel. Een thema kan worden onderzocht door te lezen, schrijven en te verbeelden. Kortom: animatie sluit goed aan op de fantasie en belevingswereld van kinderen én het werkproces leent zich perfect voor het leren binnen het leslokaal.

Ontvang Frame

Zelf aan de slag?

In het schooljaar '22-'23 onderzochten leraren en filmmakers op 10 scholen in een proeftuin de kansen van filmeducatie voor hun school. Elk jaar vragen we onderzoeker Emiel Copini om de belangrijkste bevindingen op papier te zetten. Van de deelnemende leraren waren sommige quotes zó treffend, dat we Anne Stalinski hebben gevraagd om deze te illustreren.

Volg ons op