De kracht van film: mentale gezondheid in de klas bespreken

Header: still uit Jason (2021), Maasja Ooms

Somberheid, prestatiedruk, angst of eenzaamheid. Het zijn thema’s die velen herkennen, maar zelden hardop benoemen. Zeker in de klas blijft het hierover vaak stil. Niet omdat jongeren niets voelen, maar omdat ze er de woorden niet voor hebben – of er geen ruimte voor lijkt te zijn. Juist die stilte maakt het belangrijk om als docent actief het gesprek aan te gaan. Niet om therapeut te zijn, maar om te zeggen: jij bent niet de enige. En: het is oké om te praten. Maar hoe open je dat gesprek zonder dat het te zwaar, belerend of ongemakkelijk wordt? En hoe bied je als docent houvast, zonder de diepte te vermijden?

Film biedt in veel gevallen het antwoord. Een filmverhaal biedt herkenning, zonder dat het meteen over de leerling zelf gaat. Door samen naar een film te kijken en er daarna over te praten, ontstaat er voor leerlingen ruimte om hun gevoelens en gedachten te delen – op een veilige, indirecte manier. Vooral door te praten over films waarin rouw, angst, prestatiedruk of zelfbeeld een rol spelen, oefenen leerlingen met woorden geven aan wat hen bezighoudt.

Ook belangrijk: film maakt mentale gezondheid zichtbaar zonder te problematiseren. Het laat zien dat gevoelens als verdriet, boosheid of onzekerheid bij het leven horen. Niet als afwijking, maar als onderdeel van het menszijn.

Krachtig en eigentijds

Film maakt voelbaar wat moeilijk onder woorden te brengen is. Want waar woorden soms tekortschieten, brengen beelden wél nuance en emotie over. Een hoofdpersoon die worstelt met zichzelf, een stil moment dat iets groots oproept. Leerlingen herkennen zichzelf of hun omgeving in wat ze zien en die herkenning maakt praten makkelijker. Het gesprek begint bij de film en verschuift – als het veilig voelt – naar het eigen verhaal. Voor veel leerlingen biedt film bovendien een taal die hen meer aanspreekt dan een klassikaal kringgesprek of een theoretische les. Visuele verhalen staan dicht bij hun belevingswereld. Zeker in een tijd van TikTok en YouTube zijn filmische vertellingen vaak toegankelijker dan tekst. Dat maakt het medium niet alleen krachtig, maar ook eigentijds.

Films voor in de klas

Netwerk Filmeducatie biedt leermiddelen en ondersteuning aan docenten. Niet alleen om creatief denken te stimuleren, maar ook om maatschappelijke thema’s zoals mentale gezondheid bespreekbaar te maken. Daarom selecteerde Netwerk Filmeducatie een reeks films die hiervoor geschikt zijn, passend bij verschillende leeftijden en onderwijsniveaus. Voor het basisonderwijs (vanaf groep 3) raden we onder meer Inside Out (2015) aan, waarin emoties worden gepersonifieerd. Leerlingen leren dat boosheid, verdriet en angst niet fout zijn, maar bij het leven horen. Ook korte films als The Present (2014) en The Red Tree (2021) maken thema’s als zelfbeeld en veerkracht invoelbaar voor jonge kijkers.

Voor de bovenbouw van het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs bieden films als Totem (2022), Kijk mij (2022) en All That We Share (2017) aanknopingspunten voor gesprekken over identiteit, sociale druk, anders zijn en verbinding. Ook internationale jeugdfilms als My Life as a Zucchini (2016) of documentaires als Girlhood (2015) leggen op een toegankelijke manier de binnenwereld van jongeren bloot. De volledige selectie is te vinden op de website van Netwerk Filmeducatie. Veel van de films zijn gratis of eenvoudig te bekijken via platforms zoals Schooltv, NPO Start of Vimeo. Bij elke film hebben we kijkvragen en gespreksstarters ontwikkeld, zodat docenten meteen aan de slag kunnen.

Voorbereiding

Een film kijken is geen doel op zich. De kracht zit in wat erna komt: het gesprek. Daarom is voorbereiding essentieel. Bekijk de film eerst zelf voordat je die met de klas gaat bespreken en denk na over vragen die het gesprek kunnen openen. Vermijd gesloten vragen of interpretaties die ‘het goede antwoord’ suggereren. Richt je in plaats daarvan op ervaring: Wat raakte je? Herkende je iets? Wat zou jij doen in deze situatie? Creëer daarnaast een veilige setting. Niet iedereen wil of kan meteen iets delen. Maak duidelijk dat alles gezegd mag worden, maar niets moet.

Als docent geef je hierin het voorbeeld: door open vragen te stellen, aandachtig te luisteren en zonder oordeel te reageren. En vergeet niet: je hoeft geen expert te zijn. Door film en gesprek verbind je kunsteducatie met het leven zelf – en geef je leerlingen een krachtig instrument in handen: verwoorden voor wat binnenin speelt.