Scenarist en kinderboekenschrijfster Tamara Bos: "Het begint bij inlevingsvermogen"

Tamara Bos zit dertig jaar in het vak en drukt met haar scenario's een eigen stempel op het Nederlandse filmlandschap. Op lijstjes van de beste kinderfilms prijken 'haar' jeugdfilms steevast bovenaan. De Scandinavische stijl heeft ze altijd interessant gevonden, vertelt Tamara: "Kenmerkend is dat de kind de held van het verhaal is. Ik zorg er altijd voor dat het kind de hoofdpersoon is."

Dat wil zeggen dat het kind een probleem heeft en dat probeert op te lossen of daarmee moet leren omgaan." Het mag voor de hand klinken, maar er zijn genoeg kinderboeken en -films waarin de volwassenen de oplossingen aanreiken. De helpende volwassene zul je in een script van Tamara niet tegenkomen. "Dat haal ik er altijd uit."

Annie M.G.

Haar vader, Burny Bos, wordt door filmjournalisten vaak genoemd als degene die voor de Scandinavische wave in Nederland zorgde. Hij programmeerde kinder-tv voor de VPRO en kocht Zweedse series aan. In Zweden verfilmden ze de boeken van Astrid Lindgren (o.a. Pippi Langkous). "Maar wij hebben eigenlijk ook zo'n geweldige kinderboekenschrijfster, laten we Annie M.G. Schmidt verfilmen, dacht mijn vader."

Burny schreef het scenario van Abeltje (1998) en deed hij de productie. Het kostte hem meer dan tien jaar om de film te financieren, maar met bijna een miljoen bioscoopbezoekers werd het een groot succes. Hierna volgden tal van andere jeugdfilms. Tamara bewerkte verschillende kinderboeken van Annie M.G. Schmidt tot scenario voor film en televisie, zoals Otje (1998), Minoes (2001) en Pluk van de Petteflet (2004).

Nederlandse traditie

De Nederlandse traditie van schrijven vanuit het perspectief van het kind, is begonnen bij Annie M.G. Schmidt en Mies Bouhuys in de jaren 50. Het zijn de boeken waarmee de filmmakers van vandaag zijn opgegroeid. "Weinig andere landen hebben van zulke populaire jeugdboeken. En in genoeg landen, zoals Portugal en Zwitserland, maken ze nog steeds geen films voor de jeugd en soms ook niet eens televisieprogramma's voor kinderen."

Aan de hand van vijf films vertelt Tamara wat kenmerkend is voor haar filmscenario's

Kinderen worden dus serieus genomen. Maar volwassenen ook want Tamara zal ze nooit neerzetten als schreeuwende gekken. "Zo is de wereld niet. De meeste mensen zijn niet totaal verkeerd en ook niet totaal goed, iedereen heeft goeie en slechte kanten. Dat vind ik zelf interessanter om te vertellen en daarmee neem ik kinderen en hun problemen ook serieus. Compleet slechte karakters zul je in mijn werk dan ook niet aantreffen."

Ze kwam op het idee voor een Chinees meisje omdat bij Sinterklaas alles rood en goud is. Tamara bedacht zich dat dit bij een Chinees restaurant ook zo is. "Het Chinese restaurant in beeld brengen, is hartstikke mooi en het klopt ook met de Nederlandse cultuur want bijna elk dorp heeft een Chinees restaurant."

Tijdens het doen van research kwam Tamara te weten dat kinderen van restauranthouders ook wel door hun oma en opa worden opgevoed en pas op hun vierde of vijfde naar Nederland komen. "De Chinese vrouw die mijn script checkte, was perplex toen ze het verhaal las. 'Hoe weet je dit allemaal?,' vroeg ze. Winky zet haar schoen, maar er komt niks in bijvoorbeeld. Dat herkende ze van haar eigen kindertijd."

Het is iets wat Tamara bedenkt vanuit inlevingsvermogen. "Ik kan me levendig voorstellen dat die ouders van niks weten. Maar Winky's ouders hebben het beste met hun dochter voor. Ze zijn gewoon onwetend als het gaat om het verhaal van Sinterklaas."

Deze film kan op het moment niet gestreamd worden, naar de wens van Burny, Tamara en regisseur Mischa Kamp. In de film uit 2005 zijn namelijk zwarte pieten te zien. Bij voldoende budget om de film te retoucheren, zou deze geliefde film opnieuw uitgebracht kunnen worden.

Brammetje probeert in de film om grip te krijgen op de wereld door kennis te verzamelen. Hij leert dat hij nooit alles zou begrijpen, maar krijgt wel meer inzicht in zichzelf. Het leven met Brammetje Baas is in ieder geval alles behalve saai. De beelden worden afgewisseld met animaties, wat de film speels maakt, maar ook verbeeldt dat Brammetjes hoofd een creatieve bom is.

Tamara koos voor een kapsalon, want dat vond ze visueel krachtig met die spiegels. "De kapsalon bood ook een miniwereld van volwassenen waarin Romy de rol van de volwassenen overneemt. Romy heeft eigenlijk te dealen met twee volwassen problemen: de scheiding van haar ouders en de Alzheimer van haar oma. Zo bouw ik dus een verhaal vanuit beelden. Met regisseur Mischa Kamp had ik het er ook over: eigenlijk wil je in elk shot zien dat het meisje met volwassen problemen heeft te dealen."

Het is dus de kunst om niet in woorden, maar in beelden die omkerende rollen te laten zien. Je ziet het als oma de sleutel van de winkel aan Romy geeft en zegt: deze kapsalon is later voor jou en kom, we gaan oefenen. Je ziet dan hoe oma in de stoel en Romy knipt. Wat Kapsalon Romy meegeeft, is dat je over sommige dingen geen controle hebt in het leven. "Dat is een soort verpakte les die ik wil geven. Je zult er mee moeten leven. Maar dit herkennen in film brengt je ook iets."

Het script van De Gorgels (verwacht in 2023), naar het boek van Jochem Myer, is net af. Maar er liggen ook nog drie andere producties op stapel, allen geschikt voor filmeducatie. Een voorbeeld is Escape from Albatros.

5) Escape from Albatros (verwacht in 2024)

Dit is een serie in voorbereiding voor NPO Zapp. "De hoofdrollen daarin zijn weggelegd voor twee kinderen en hun opa en oma. Het gaat over een maatschappij van de toekomst waarin ouderen op hun 70ste moet meedoen aan een uittreedtest; een spel zonder grenzen dat online wordt uitgezonden en waarbij de ouden van dagen moeten bewijzen of ze nog wel snel genoeg zijn."

Als ze niet meer kunnen meekomen, mogen ze gaan 'genieten' op een senioreneiland. De kinderen ontdekken dat het daar helemaal niet zo fijn is en ontvoeren hun opa en oma. Verrassend genoeg weten deze opa en oma veel beter hoe ze moeten overleven dan jongeren. "Het is een serie met humor en de opa en oma zijn ontzettend leuk. Maar het filmverhaal is ook interessant om te onderzoeken in de klas want je kunt er vragen bij stellen als 'zijn ouderen nutteloos?' en 'wat merk jij zelf van de snelle prestatiemaatschappij'?"

Na de Chinese Winky en vele andere kleurrijke personages die uit de pen van Tamara vloeiden, verast ze opnieuw met haar keuze voor een onontgonnen thema en met deze keer ouderen in een glansrol.

Grote afbeelding bovenaan: Kapsalon Romy, fotografie: Elmer van der Marel. Onderste afbeelding: Gouden Kalveren op het Nederlands Filmfestival in 2002 voor Kapsalon Romy's regisseur Mischa Kamp, actrices Beppie Melissen en Vita Heijmen en helemaal rechts Tamara Bos.