Hoe verbind je een film over WOII aan een gesprek over Oekraïne?
"In films over de Tweede Wereldoorlog zie je voorbeelden van nationalisme. Je kunt een filmfragment bespreken waarin de ideologie van de hoofdpersonen goed zichtbaar is, bijvoorbeeld in de vorm van van massabijeenkomsten of uniformen.
Bespreek hoe het komt dat mensen een oorlog starten, dat ze denken aanspraak op een gebied te kunnen maken of vinden dat je bevolkingsgroepen mag uitsluiten of vervolgen. Je kunt uitleggen dat wat je ziet over de Tweede Wereldoorlog eigenlijk nog niet is gestopt, want geweld, vervolgingen of genociden gebeuren nog steeds.
Vervolgens kun je het gesprek aan het nieuws over Oekraïne verbinden. De executies die daar plaatsvinden, zijn natuurlijk verschrikkelijk. Nieuw is het niet, het gebeurde toen en nu dus weer. Het zijn de vreselijke gevolgen van oorlog die door de hele geschiedenis heen voorkomen."
Welk fragment leent zich daar goed voor?
"In Schindler's List zit een scène waarin een kampcommandant een toespraak houdt. Wat voor kleding draagt hij? Wat zegt hij? Waarom zegt hij dat? Wat gebeurt er vervolgens? Welke bevolkingsgroep sluit hij uit? En waarom is juist deze groep het doelwit van de Nazi's?
Context kun je bieden door in te gaan op de gevolgen van een nationaalsocialistische opvoeding en propaganda. Dus dan bespreek je wat ervoor zorgt dat mensen op een gegeven moment zoals de commandant gaan denken."
Bekijk het fragment met de speech van Amon Goeth 'Today is History' in Schindler's List
Je bent bezig met een onderzoeksproject over historische films als bron. Wat is het doel?
"Geschiedenisdocenten tonen historische films- vooral films over de Tweede Wereldoorlog- vaak in z'n geheel. De films worden niet kritisch besproken in de klas, waardoor film als een spiegel van de werkelijkheid kan worden opgevat. Maar niet alles wat je in films zoals Oorlogswinter en The Boy in the Striped Pyjamas ziet, is waarheidsgetrouw.
Het project heet Kijken naar de oorlog en omvat een onderzoek dat ik samen met studenten uitvoer. We ontwikkelen in samenwerking met het Netwerk Filmeducatie ook modules die geschiedenisdocenten straks kunnen inzetten om leerlingen kritisch te laten kijken naar historische films. Met het lesmateriaal maak je aanspraak op het kritisch denkvermogen van leerlingen en betrek je ze actief bij wat ze zien, dus het kan zeker een extra dimensie geven aan je les."
Kom terug voor updates
Dit is Kijken naar de oorlog
Met het project Kijken naar de Oorlog doet Marc van Berkel samen met studenten onderzoek naar films als historische bron. Inmiddels zijn er 56 docenten geïnterviewd. Een van de uitkomsten is dat 77% van de films die in de klas wordt gekeken vooral de bekende speelfilms zijn van jaren terug, zoals The Pianist en Schindler's List.
Stereotype beelden
Belangrijk om te weten is dat deze films, en vele andere, stereotype beelden tonen. Een voorbeeld is het beeld van Joden als slachtoffers, terwijl ook Sinti en Roma, en mensen met een andere geaardheid werden vervolgd. Marc: "Ook zij ondervinden nog steeds de gevolgen van wat er toen gebeurde. En zo zijn er meer voorbeelden van hoe films geen recht doen aan de werkelijkheid".
Een andere uitkomst is dat films zeer belangrijke bronnen zijn in het onderwijs, want docenten zetten Schindler's List twee keer vaker in dan schoolboeken om het verhaal over de Tweede Wereldoorlog te vertellen.
Kritisch leren kijken
De doelstelling van het project is om docenten handreikingen te bieden om mediawijzer te worden als het gaat om hoe geschiedenis in films wordt getoond. Mediawijsheid voor geschiedenisdocenten is het dus eigenlijk. Kennis opdoen van beeldanalyse helpt daarbij. Marc: "Het gaat ook om het overbrengen van het inzicht dat speelfilms, maar documentaires net zo, artistieke producties zijn die ons het perspectief van de regisseur bieden."
Dus films kunnen niet als vervanging van onderwijs dienen. "Wel kun je in de geschiedenisles leerlingen bijbrengen hoe ze bewegende beelden kritisch kunnen benaderen en dat is belangrijk want leerlingen zitten de hele dag op TikTok en Instagram," aldus Marc. De effecten op leerlingen van kritisch leren kijken naar historische films wordt ook onderzocht, aan de hand van proeflessen voor leerlingen.
Fotografie portret Marc van Berkel (bovenaan dit artikel): Melanie Lemahieu. Filmstill (bij de tweede vraag in het interview): commandant Amon Göth (Ralph Fienne) in Schindler’s List (1993, Steven Spielberg).
