Update: Wordt film een kunstvak?

Eerst even wat achtergrondinformatie voor wie nog niet thuis is in dit onderwerp. Het SLO is een expertisecentrum op het gebied van een goed doordacht curriculum. In opdracht van OCW maakte een door SLO aangestelde werkgroep een conceptvoorstel voor het bijstellen van de vakkenstructuur -dus niet de inhoud- van de examenvakken kunst van het vmbo, havo en vwo.

Een van de adviezen luidt: voeg de discipline film toe als apart keuze-examenvak. Interessant nieuws voor iedereen die zich inzet voor film in het curriculum, maar misschien niet tot de verbeelding sprekend. De webinar van SLO (nov 2022) biedt contexten bij het conceptvoorstel van de vakkenstructuur kunstvakken. In de werkgroep zitten vertegenwoordigers van vakverenigingen voor kunstdocenten (VONKC, VLS en VNK-e). Zij komen aan het woord in de webinar, maar bijvoorbeeld ook kunstdocent Oskar Maarleveld.

Kijk de webinar terug (anderhalf uur) of lees door voor een samenvatting op hoofdlijnen voor wie zich bezighoudt met filmeducatie

De knelpunten van de huidige structuur van de kunstvakken zijn de volgende: geen horizontale doorlopende leerlijnen, beperkte samenhang tussen vakken en niveaus en verschillende manieren van examineren en verschillende benamingen. Voor deze samenvatting zijn enkel de interessante uitspraken die van toepassing zijn op filmeducatie uit de webinar 'gefilterd'.

Populaire discipline

Melissa Bremmer (lector AHK), die ook aan de werkgroep deelnam, licht in de webinar toe: “Film hebben we als nieuwe discipline in dit voorstel opgenomen omdat het zo’n belangrijke plek inneemt binnen de professionele kunsten, en omdat het goed aansluit bij de belevingswereld van de leerling." "Voor leerlingen betekent film veel," zegt Emiel Copini (onderzoeker en ArtEZ-dcoent). "Film is in de breedste zin van het woord overal in de samenleving aanwezig en de meest populaire kunstdiscipline in het onderwijs."

De roep om film binnen het kunstonderwijs is er sinds lange tijd, benadrukt Copini, "inmiddels is er veel beweging in gekomen." Dat laatste mede dankzij de komst van regionale filmhubs. De verankering van film in het curriculum is volgens Copini "op het moment nog sterk afhankelijk van de individuele docent, van wat die doet en ontwikkelt, en of dat dan ook gezien en omarmd wordt door de school."

Doorstroom

Het conceptvoorstel gaat, zoals eerder benoemd, niet over de inhoud en het is niet zo dat het op basis van dit conceptvoorstel voor scholen verplicht zou worden om film als examenvak aan te bieden. Wel geven de adviezen, zoals ze nu zijn geformuleerd, ruimte aan doorgaande leerlijnen. En ze kunnen voor de doorstroom van het vmbo naar het mbo, en van mbo naar hbo, een belangrijke stap betekenen.

Als het conceptvoorstel, of delen daarvan, doorgang vindt, kan het dus bijvoorbeeld gaan om de verbetering van de doorstroom. Denk aan een leerling die film ontdekt op de vmbo-opleiding en vervolgens kiest voor een mbo waar film wordt aangeboden. Dit zou een volgende stap naar de verankering van film in het curriculum kunnen betekenen.

Meer keuzevrijheid

"Film in de onderbouw is op sommige scholen erg succesvol," zegt Overbeek, "ook op mijn school. Maar na drie jaar houdt het onderwijs over film op. Als film een examenvak wordt, kun je het doorlopend aanbieden. Daarmee heb je die verankering in de peiling.” “Meer samenhang tussen vakken kan ook zorgen voor een betere doorstroming van mavo-tl naar havo," voegt Debbie Klarenbeek (dramadocent & mentor X11) toe. Dat is van belang, want de theoriegedeelten van mavo-tl en havo zijn "nu echt totaal anders.”

Binnen CKV is er aandacht voor film en veel kunstvakdocenten geven al les over film. Docenten die meer willen weten over film, of op een andere manier erover willen lesgeven, zouden kunnen kiezen voor bij- of nascholing. Dat is gunstig, want een stevige plek voor film binnen het palet van verschillende beeldende disciplines, biedt leerlingen meer keuzevrijheid. “Een interdisciplinaire opzet past beter bij de huidige kunstpraktijk," zegt Oskar Maarleveld, docent Breitneracademie. "Kunstenaars denken vandaag de dag veel meer: vanuit welke boodschap wil ik vertellen en welke discipline past daar het beste bij?".

Verbinding techniek

De kracht van film in het onderwijs is dat je er veel kanten mee op kunt, ook wat betreft de verbinding met techniek. Copini: "Film is voor jongeren een uitingsvorm, een expressiemiddel, een manier om een verhaal te vertellen en verbeelding te stimuleren. Het is ook een middel om complexe maatschappelijke vraagstukken met elkaar aan te gaan en te bespreken. Maar het is ook een technisch vak."

“Film spreekt een populatie leerlingen aan die je niet zozeer bij de andere disciplines ziet," zegt Joost Overbeek (docent), "leerlingen die bijvoorbeeld de technische kant van het vertellen van een filmverhaal heel interessant vinden." Dus leerlingen die anders nooit aan een kunstvak zouden denken, zouden film wél interessant kunnen vinden.

Film op een interdisciplinaire manier benaderen, dat biedt volgens Copini interessante perspectieven. Denk daarbij niet alleen aan film in wisselwerking met kunstdisciplines binnen CKV, maar ook met talen, filosofie en maatschappijleer. Marie-Therese van de Kamp (docent UvA): "Als je eenmaal een filmdocent op je school hebt en film als een examenvak wordt aangeboden, krijg je een uitwaaierend effect naar andere vakken zoals de talen. En dan heb je filmeducatie dus echt heel erg verankerd.”

Tijdpad

Het conceptvoorstel van het bijstellen van de kunstvakken van de bovenbouw van het vmbo, havo en vwo ligt er dus. Let wel, het gaat om adviezen voor een actuele, logische en eenduidige structuur. Het is dus niet zo dat we ervan kunnen spreken dat het in deze vorm doorgang zal vinden. Dit concept gaat naar OCW, het ministerie beoordeelt het en dan gaat het weer terug naar de werkgroep. De werkgroep maakt een uiteindelijk advies dat naar de vakvernieuwingscommisie gaat. Mogelijk volgt er een pilot. Pas dan is het moment bereikt waarop het onderwijsbreed kan worden ingepast. De implementatie neemt makkelijk vier jaar in beslag.

Dit zijn de SLO-adviezen

Als knelpunten van de huidige structuur van de kunstvakken is dus genoemd: geen horizontale doorlopende leerlijnen, beperkte samenhang tussen vakken en niveaus, verschillende manieren van examineren en verschillende benamingen. In antwoord daarop luidt het advies van de werkgroep:

1. Gebruik de naam CKV op alle niveaus (ook voor vmbo)

2. CKV blijft een vak voor alle leerlingen van vmbo, havo en vwo in het gemeenschappelijk deel

3. CKV wordt afgesloten met een schoolexamen en telt mee in het combinatiecijfer op havo/vwo

4. Geef drama de naam theater in lijn met vervolgstudies en het beroepenveld

5. Voeg de discipline film toe als apart keuze-examenvak

6. Geef de vijf kunstdisciplines in de bovenbouw dezelfde structuur en opbouw

7. Ontwikkel voor de kunstvakken per discipline één examenprogramma met een deel praktijk en een deel theorie

8. Zorg dat elk kunstvak bestaat uit dezelfde componenten en een evenwichtige balans tussen praktijk en theorie passend bij elk onderwijsniveau

9. Creëer samenhang tussen de vakinhouden, onderlinge relevantie en mogelijkheden om te integreren

10. Sluit elk kunstvak af met een centraal examen

11. Bied ruimte aan diversiteit en inclusie binnen de kunstvakken

12. Verdeel elk kunstvak in een deel praktijk en een deel theorie

13. Richt het theoriedeel in met de volgende componenten: vaktheorie (over de betreffende discipline), kunstanalyse (van alle kunstdisciplines) en kunsten in context (contextualiseren en historisch beredeneren van kunst; interdisciplinair)