De eerste jaren

Technologische en maatschappelijke veranderingen in Europa en Noord-Amerika

Vanaf het midden van de 18e eeuw vonden er grootschalige technologische, economische en maatschappelijke veranderingen plaats in Europa en Noord-Amerika: de industriële revolutie. Technologische veranderingen zorgden ervoor dat er door nieuwe technologie (zoals machines) veel dingen makkelijker of anders werden gedaan en makkelijker konden worden verspreid. Ook waren er maatschappelijke veranderingen - oftewel de manier waarop mensen leefden en werkten. Zo gingen er steeds meer mensen in steden wonen om in fabrieken te werken.

Voor de filmgeschiedenis is een belangrijke technologische uitvinding in die tijd: fotografie. Daarmee konden mensen voor het eerst echte beelden van de wereld maken, zoals foto's van mensen, dieren of gebouwen. Daarnaast werden er allemaal apparaten uitgevonden waarmee je beelden kon projecteren op een scherm (zoals de toverlantaarn, een soort filmprojector) of kon laten bewegen (zoals bij de zoötroop en praxinoscoop). Deze en andere uitvindingen leidden uiteindelijk tot het ontstaan van film.

Voor veel mensen in de groeiende steden aan het eind van de 19e eeuw nam de welvaart toe: ze hadden meer geld te besteden en meer vrije tijd. Veel mensen gingen toen naar het theater (waar toneelstukken worden gespeeld), tentoonstellingen (waar je kunst of andere dingen kunt bekijken) en concerten (optredens met muziek). Ook film werd steeds populairder als een leuke manier om je vrije tijd door te brengen.

De eerste films

Verschillende mensen speelden een belangrijke rol in het ontstaan van film. Bijvoorbeeld de Engelse fotograaf Eadweard Muybridge, die in 1878 foto's in serie maakte van mensen en dieren in beweging. Het bedrijf van de Amerikaan Thomas Edison kwam met de kinetoscoop, een soort kijkdoos waarmee je naar een kort filmpje kon kijken. De Franse broers Lumière verbeterden de filmcamera én de filmprojector met hun cinematograaf en vertoonden vanaf 1895 alledaagse gebeurtenissen op een scherm voor een betalend publiek ('actualités' oftewel 'actualiteiten' worden dit soort filmpjes genoemd). En de Franse illusionist Georges Méliès (spreek uit: meel-jes) maakte de eerste films met fantastische, sprookjesachtige en science-fiction-elementen, door gebruik te maken van theatrale decors, kostuums en speciale trucs.

Cinema of attractions

De eerste films waren zogenaamde zwijgende films: er was nog geen goede manier om geluid en beeld tegelijkertijd (oftewel: synchroon) op te nemen. Ook was er nog niet echt een verhaal dat op een filmische manier verteld werd, met beelden die in de montage op een soepele manier op elkaar aansloten zodat een vloeiend verhaal ontstond. De eerste films waren vooral bedoeld als technisch wonder: kijk eens, het beeld beweegt!

De actualités van de broers Lumière zijn eenvoudige korte opnames van bijvoorbeeld een trein die aankomt op een station, of arbeiders die een fabriekspoort uitlopen aan het einde van een werkdag. Georges Méliès maakte korte filmpjes waarin hij trucs uithaalt met de montage: mensen verdwijnen en verschijnen weer, of veranderen van gedaante door beeldjes slim te knippen en te plakken. Deze eerste films waren bedoeld om het publiek te betoveren met iets bijzonders, iets grappigs of iets geks. Het ging in deze films nog niet echt om het vertellen van een verhaal, maar om het publiek te verrassen met bewegend beeld. De Britse filmhistoricus Tom Gunning noemt deze periode in de filmgeschiedenis daarom ook wel the cinema of attractions: film als (kermis-)attractie.

Van 'cinema of attractions' naar grappige meme-video

De eerste films waren korte filmpjes die de kijker moesten vermaken. Een grappig filmpje of een korte meme op TikTok: eigenlijk zijn de video's die we zelf maken op social media niet veel anders dan die korte films uit de beginjaren. Het grote verschil: moest je er vroeger op uit om film te kijken, tegenwoordig is bewegend beeld overal.