Verhaal

Still: Io capitano, Matteo Garrone (regie), 2023

Met de verhaalstructuur (of: 'narratieve' structuur) wordt bedoeld: hoe een verhaal is opgebouwd. Met een verhaalstructuur zorgt een scenarioschrijver (in de pre-productiefase van het maken van een film) voor spanning en samenhang tussen het begin, het midden en het einde. Een verhaalstructuur wordt opgedeeld in akten - die je misschien wel kent van toneelstukken. Er zijn verschillende verhaalstructuren. We zetten er een paar op een rijtje:

Manieren van verhalen vertellen

1. Drie-aktenstructuur. De drie-aktenstructuur is ontleend aan het werk van Aristoteles, een denker uit het oude Athene. Aan de hand van de drie-aktenstructuur wordt het verloop van een verhaal beschreven volgens een begin (akte 1), een midden (akte 2) en een einde (akte 3). Meer weten over de drie-akten structuur? Bekijk de video van StudioBinder.

   i. In het begin, akte 1, worden de hoofdpersonages geïntroduceerd en gebeurt er iets waardoor het leven van de hoofdpersoon wordt verstoord (oftewel: het 'inciting incident'). Een voorbeeld hiervan zie je in de film The Chronicles of Narnia (2005), als Lucy de kast ontdekt.

   ii. In het middenstuk, akte 2 dus, worstelt de hoofdpersoon met bepaalde obstakels, bijvoorbeeld een tegenstander of juist een innerlijk obstakel. Dit middenstuk is het keerpunt waarin het verhaal een wending neemt en een duidelijke richting opgaat (oftewel: het 'midpoint'). Een voorbeeld van een midpoint is de botsing met de ijsberg in de film Titanic.

   iii. In het einde, akte 3, bereikt het verhaal zijn hoogtepunt in een allesbeslissend moment (oftewel: de 'climax') - en worden uiteindelijk alle losse eindjes in het verhaal opgelost. Een voorbeeld van een climax zie je in de film Inception (2010).

2. De vijf-aktenstructuur kun je zien als een soort uitwerking van het begin, midden en einde van de drie-aktenstructuur:

   i. Expositie: In het begin van de film wordt informatie gegeven over het soort verhaal, waar en wanneer het verhaal zich afspeelt en wie de hoofdpersoon is. Bijvoorbeeld in de openingsscène van de film Mufasa: The Lion King (2024).

   ii. Motorisch moment: Het motorisch moment is een cruciaal keerpunt waarin het verhaal een bepaalde richting op wordt gestuurd: vaak een conflict, met een echte tegenstander, of juist een innerlijke strijd. Wat er op zo'n cruciaal moment gebeurt, heeft gevolgen voor de rest van het verhaal. Deze momenten zijn als het ware de 'motor' waardoor het verhaal wordt voortgezet. Let op: een verhaal bevat meestal meerdere motorische momenten! Bekijk een voorbeeld van een motorisch moment in de film The Lion King (2019).

   iii. Ontwikkeling: In de ontwikkeling wordt het conflict steeds groter en complexer. De ontwikkeling is het gedeelte van het verhaal waarin de held met allerlei voor- en tegenslagen te maken krijgt, met meerdere motorische momenten die het verhaal een bepaalde kant opduwen en de spanning geleidelijk opvoeren, tot de climax wordt bereikt. Een voorbeeld hiervan zie je in de film Shrek (2001)

   iv. Climax: De climax wordt ook wel het hoogtepunt of de ontknoping genoemd. De climax is de ultieme confrontatie, het moment waarop bepaald wordt of de hoofdpersoon de strijd wint, zijn tegenstander verslaat... of juist niet. Zie een climax in de film Avengers: Endgame (2019)

   v. Afwikkeling: In de afwikkeling zie je de uitkomst van de climax. De tegenstander is verslagen, het verhaal komt ten einde. In de film Harry Potter and The Deathly Hollows Part 2 (2011) zie je het leven van de hoofdpersonen, 19 jaar later.

3. Een vertelstructuur die veel gebruikt wordt in westerse mainstream film is de 'Hero's Journey', oftewel 'de heldenreis'. Deze reis wordt verteld (of 'gestructureerd') aan de hand van een vaste volgorde van een aantal (soms wel 17!) stappen. Er zijn verschillende versies van de Hero's Journey, maar ze beschrijven allemaal ongeveer dezelfde reis: we maken kennis met de held; hij wordt aangemoedigd om op avontuur te gaan; tijdens zijn avontuur krijgt hij hulp van medestanders, maar wordt hij ook tegengewerkt; uiteindelijk overwint de held de obstakels die hij is tegengekomen; en ten slotte loopt het verhaal af en is het leven van de held, door alle dingen die hij heeft meegemaakt, voorgoed veranderd. Een goed voorbeeld van de Hero's Journey is bijvoorbeeld The Lord of the Rings (deel 1,2 én 3).

4. Je hebt vast wel door dat de drie-akter, de vijf-akter en de Hero's Journey erg op elkaar lijken. Alles draait in deze soorten verhaalstructuur om een held, een conflict of uitdaging, een climax en een overwinning - in een verhaal met een duidelijk begin, een midden en een einde. Je zou kunnen denken dat daarmee alle films die deze structuur volgen, op elkaar lijken. Soms is dat ook wel zo. Een spectaculaire battle tussen goed en slecht, de slechterik wordt verslagen, met een happy end. Voorspelbaar - en een beetje saai? Toch zijn er ook films die juist spelen met 'de regels van het verhalen vertellen'. Een paar voorbeelden:

   i. Losse structuur: films zonder een duidelijk begin, midden en eind: heden, verleden en toekomst, droom en werkelijkheid, herinnering en 'echte' gebeurtenissen in het verhaal lopen bewust door elkaar. Een voorbeeld hiervan is te zien in de film Eternal Sunshine of The Spotless Mind (2004).

   ii. Open einde: er is vaak géén duidelijke oplossing van de strijd, het conflict, of een duidelijke afronding van het verhaal. Losse eindjes worden bewust niet opgelost, de kijker blijft achter met vragen. Dit is ook te zien in de film No Country for Old Men (2007).

   iii. Innerlijk conflict: De spanning van het verhaal zit hem niet in een strijd of een conflict met een duidelijke tegenstander, maar meer in het meegevoerd worden door de conflicterende gevoelens en gedachten van een personage: wat een personage voelt is belangrijker dan wat het doet. Dat is ook te zien in de film Manchester by The Sea (2016).

   iv. De antiheld: de hoofdpersoon is juist helemaal geen held en heeft geen duidelijk doel dat hij nastreeft. In de film A Serious Man (2009) volgen we Larry Gopnik, die geen controle lijkt te hebben over zijn leven.

5. Je hebt hierboven gelezen dat sommige scenarioschrijvers en filmmakers bewust spelen met verhaalstructuur - en daarmee ook met de verwachtingen van de kijker. Maar de basis van deze films is nog altijd een 'westerse' verteltraditie, gericht op (individuele) strijd en overwinning en persoonlijke groei. Kishōtenketsu is een oost-Aziatische verhaalstructuur die veel gebruikt wordt in Japanse anime (animatie)-films. Het gaat hierbij niet om een ultieme strijd tussen goed en kwaad, maar om een verrassende wending. De Kishōtenketsu verhaalstructuur bestaat uit vier akten:

   i. Ki – De introductie: je leert de situatie of de personages kennen.

   ii. Shō – De voortzetting: er gebeurt iets waardoor je meer te weten komt over het begin.

   iii. Ten – De wending: er gebeurt iets onverwachts, vaak iets dat niet direct met het begin te maken lijkt te hebben.

   iv. Ketsu – De afronding: alles valt samen op een verrassende manier.

   Een goed voorbeeld is de Japanse anime-film My Neighbour Totoro (1988). Hierin zie je geen gevaarlijke tegenstander, maar een plotselinge ontmoeting met een magisch wezen waardoor het verhaal een wonderlijke wending neemt. De spanning zit hem in de verrassing! In deze video wordt Kishotenketsu uitgelegd door de schurken in Disney tekenfilms te vergelijken met de 'slechteriken' in de Japanse anime-films van Studio Ghibli.

6. Filmmakers kunnen verschillende keuzes maken die invloed hebben op de opbouw van de verhaalstructuur. Hoeveel kennis heeft de kijker? Is de kijker alwetend? Zoals in The Lion King, waar de kijker weet dat Scar Mufasa heeft vermoord, maar Simba dat niet weet. Of heeft de kijker alleen het perspectief van het personage? Zoals in de film Parasite (2019). Krijgt de kijker mee de innerlijke wereld van de personages mee, zoals in de film Inside Out (2015)? Of alleen de zichtbare acties? Verder kunnen filmmakers spelen met de oorzaak-gevolg relaties, zoals in de film Finding Nemo (2003) gaat Nemo rebelleren, omdat zijn vader heel beschermend is. Of met het verloop van de tijd, zoals in de film Boyhood (2014).