Filmmaker Johanneke Dijkstra: 'Lef en durf kunnen we terugbrengen met filmeducatie'

Karlijn: ‘Voordat we al te diep ingaan op de 5 kenmerken van filmeducatie, ben ik eigenlijk wel benieuwd wat jouw unieke kenmerken als filmmaker zijn.’

Johanneke: ‘Ik ben ontzettend nieuwsgierig. Waarom is dit, waarom is dat – vroeger deed ik dat al, nu nog steeds. Ik ben nieuwsgierig naar verhalen en hoe mensen in hun hoofd werken. Kwetsbaar zijn, dat is ook iets wat ik vraag aan acteurs. Als ik een doel heb probeer ik dat te bereiken. Daarbij ben ik soms wat ongeduldig, laten we daar kenmerk nummer 4 van maken. En het vijfde kenmerk… daar kom ik later op terug.’

Je film Doorgaan is genomineerd voor de kortfilmcompetitie Noordsterren van het Internationaal Filmfestival Assen. In deze competitie wil het IFA laten zien wat er in Noord-Nederland aan films wordt gemaakt. Het juryrapport sprak over een intiem en ontroerend portret van bokstrainer en -legende Piet Rozendaal, en een effectief en opzwepende registratie in lijn met de sport.

‘Zelf noem ik het wel een heldenfilm. Ik boks zelf ook en heb zo Piet leren kennen. Wat ik zag is dat hij een heel sociaalmaatschappelijke rol vervult. Hij helpt die jongens en meiden discipline bijbrengen door boksen. Het is een sport met een hard imago, maar tegelijkertijd een kwetsbare kant, een mentale kant. Wat hij hen ook bijbrengt. Misschien is dat ook wel mijn vijfde kenmerk als filmmaker. Dat ik durf. Vaak was ik de enige vrouw bij zo’n boksgala. Op een gegeven moment word je onderdeel van de familie – iets wat Piet in de film ook zegt. Dan kom je erachter dat het helemaal niet zo agressief is als het lijkt. Er zit meer achter.’

Naast filmaker ben je ook docent.

‘Ik merk dat ik een voorbeeld ben voor jonge meiden en jongens die misschien het idee hebben dat ze geen stem hebben. Ik heb echt mijn stem gevonden door film. Dat je je op verschillende manieren kunt uiten. Dat begon al jong met de handycam van mijn vader. En op school vroeg ik of ik in plaats van een geschreven verslag, ook een film mocht maken. Een geschiedenisdocent zei daarop, ja doe maar. Dan produceerde ik met klasgenootjes een film over de Franse Revolutie. Dat was heel erg speels en leuk. Daar heb ik geleerd om met film iets op een andere manier te vertellen.’

Waar Doorgaan gaat over kracht, behandelt de film Rites een groot thema’s zoals rouw. Hoe vertaal je zoiets naar film?

‘Ik weet dat toen Rites uitkwam mensen die mij niet kenden, geraakt werden door de film. Zoals ik dat zelf ook heb ervaren. Ik probeer er met humor wat lucht in te spelen en sympathie voor alle hoofdrolspelers te bereiken. Mensen oordelen vaak snel over een ander, en dat vind ik moeilijk. Het liefst zeg ik met mijn films “Het is okay, probeer met elkaar te praten”.’

Proeftuinen zijn een belangrijk onderdeel van Filmhub Noord. Steuninstellingen, scholen, aanbieders en filmmakers beantwoorden daarin samen de vraag van de school. Jij deed dat op een middelbare school in Coevorden en een basisschool in Leeuwarden. Hoe betrek jij leerlingen en haal je kinderen of studenten uit hun comfort zone?

‘Op de middelbare school gaf ik een les met Doorgaan. Doorgaan is een superheldenfilm – het is van onderen gefilmd, de beat is geïnspireerd op het slaan op een bokszak. Ook stelde ik vragen aan de leerlingen: wat zou jouw superkracht zijn, heb jij een superheld, wat voor verhaal kun je over deze held vertellen? De toegevoegde waarde van een filmmaker in de klas is dat leerlingen vaak een abstract beeld hebben van wie een filmmaker is, en dat dat nu opeens een tastbaar beroep en persoon blijkt te zijn. En wanneer luistert iemand nu écht naar jouw persoonlijke verhaal? Een filmmaker luistert gewoon heel goed. In het onderwijs is soms te weinig ruimte voor differentiatie. Kunst- en filmeducatie gaat over beeldcultuur en daarmee probeer ik de kinderen te horen.’

Binnen het onderwijs werk je veel met echte verhalen.

‘Klopt. Dat kan ook in een fantasiewereld plaatsvinden, hoor. Het moet niet echt zijn, het kan ook speels en fictief. Het is goed dat we op zoek gaan naar verhalen die nog niet eerder verteld zijn. Lef en durf kunnen we terugbrengen met filmeducatie. Kinderen zijn zich nu al veel meer bewust van de wereld om zich heen en zichzelf, en durven daardoor veel.’

Hoe formuleer jij vervolgens een opdracht voor studenten of scholieren?

‘Ik haal ze uit de comfort zone. Het persoonlijke vormt een groot onderdeel van elke opdracht die ik ze geef. Ik leer hen nieuwsgierig te kijken naar hun omgeving, want er liggen vaak al verhalen.’