Kimber is docent, ontwikkelaar van programma’s en lesmateriaal en werkte met een team professionals aan de Doorlopende Leerlijn Film. Maar wat ís filmeducatie nu precies? ‘Iedere leerkracht doet wel eens iets met bewegend beeld in de klas. Maar het is niet altijd een bewust leermoment,’ vertelt Kimber. ‘Met filmeducatie maak je kinderen bewust van datgene waar ze naar kijken en hoe zij zich hiertoe verhouden.’ In het kader voor filmeducatie dat zij heeft helpen vormgeven, staan vijf vaardigheden centraal. Leerkrachten kunnen met de Doorlopende Leerlijn Film ontdekken hoe ze die vaardigheden vormgeven en met wat voor soort vragen en opdrachten ze de leerlingen uitnodigen om betekenis te geven aan film. Om dat te illustreren neemt Kimber de korte stopmotionfilm Munya in mij als voorbeeld.
De vijf vaardigheden die bij filmeducatie centraal staan en ontwikkeld kunnen worden.
Voordat de film start, legt Kimber uit dat beleven gaat over de ontvankelijkheid van de kijker. Ontvankelijkheid voor de verschillende soorten film, de filmmakers en de manieren waarop film gemaakt en vertoond wordt. Met leerlingen kun je bijvoorbeeld bespreken of de ruimte waarin je de film kijkt of met wie, van invloed is op hoe de film beleefd wordt.
De zware Munya van tien probeert op haar dagelijkse route naar de Turkse supermarkt tevergeefs het bankje met pesters te ontwijken. In het eerste fragment zien we Munya langs het bankje met pesters lopen. Ze heeft net boodschappen gehaald en heeft haar iPod aan om de scheldwoorden niet te horen. De pesters duwen haar om, vernielen de iPod en vernederen Munya.
Kimber aan Jolijn: ‘Wat voelde of dacht je bij het kijken van dit fragment?’ Boosheid, aldus Jolijn: ‘Wat een gemene kinderen. Die iPod is vast heel kostbaar voor Munya en dan stampen ze het kapot. Maar ik denk ook bij mezelf, Munya sta op, geef ze een klap, doe iets!’
Een prima antwoord als het gaat om verwoorden, vindt Kimber. ‘De vraag wat deze beelden bij jou doen, zal veel verschillende woorden oproepen bij de leerlingen in een klas. Door er woorden aan te geven, kunnen ze erbij stilstaan wat er in hen gebeurt. Hierover praten zal voor sommige kinderen moeilijk zijn. Maar er is altijd wel een kind in de klas dat zal zeggen “ik voel me boos”. En dan volgt er een ander die onder woorden durft te brengen dat hij of zij verdriet voelt. En zo leren ook de kinderen die minder goed uit hun woorden komen, hoe je emoties onder woorden kunt brengen.’
En als er dan een zegt: ik vond het *** of op andere manieren de hakken in het zand gaan? ‘Dan kun je daarop doorgaan. Is dat verdriet of frustratie? Dit is echt een essentieel onderdeel van het kijken en zien wat beelden met je doen. Wat gebeurt er in je hoofd, in je lichaam? Het antwoord dat ze geven, zegt vaak ook veel over een kind.’
In een volgend fragment zien we Munya liggend op haar bed. Ze huilt. Opeens komen de posters aan de muur tot leven. Rapster Nina zingt naar Munya: ‘Je komt op voor jezelf, je moet trots op jezelf zijn / Respect krijg je door respect te hebben voor jezelf / Jij bent de baas over je leven [..] Je bent er klaar voor, Munya, het zit in je.’ Nina trekt Munya de poster in, waar ze samen rappen en dansen. Als Munya opnieuw in de kamer, staat, ziet ze in de spiegel opeens een rits onder haar vest. De rits zit in haar huid. Als ze de rits omlaag trekt, zien we een nieuwe huid.
Opnieuw start Kimber met verwoorden. Wat is er gezien en gehoord? ‘Vaak wanneer je dit voor een tweede keer vraagt, kijken leerlingen vaak al uit zichzelf verder naar betekenis. Maar ga terug naar de vraag welk gevoel het geeft. En als ze het gevoelsstuk onder woorden hebben gebracht, kun je verder vragen. Want wat wordt er nu precies met deze scène bedoeld?’
Jolijn heeft wel een idee. ‘Ze trekt als het ware haar huid uit. Alsof ze haar sterkere ik, haar innerlijke kracht vindt.’
‘Inderdaad! De boodschap van de film is het vinden van je innerlijke kracht. Nu komen we bij het onderzoeken. Dit is de sleutelscène van de film. Want hoe komt het, wat heeft de maker gedaan om deze scène zo bij jou binnen te laten komen? Het feit dat dit een animatiefilm is, is al een keuze. Misschien omdat in animatie álles mogelijk is. Of omdat het dicht bij de belevingswereld van kinderen op het primair onderwijs staat. En de maker heeft meer keuzes gemaakt. Je moet zo denken, dat om haar verhaal kracht bij te zetten de maker heel veel verschillende filmische elementen gebruikt om het verhaal over te brengen. Welke muziek heeft zij gebruikt en past dat bij de boodschap? Die rap is niet voor niets gebruikt, stoer! Maar niet iedereen zou voor rap hebben gekozen. Maak de leerlingen hiervan bewust: iemand vertelt ons hier een verhaal.’
Reflecteren op datgene wat ze hebben gezien, roept zoveel uiteenlopende reacties op bij leerlingen, vertelt Kimber. ‘In de onderbouw begint het heel simpel, vind ik het leuk ja of nee. En naarmate een kind zich verder ontwikkelt, zie je dat de beelden meer naar zichzelf toegetrokken worden, dat ze zich ermee gaan identificeren. Onrecht, de verhouding tot een ander, wat vind ík daar nou van. Op de middelbare school is een leerling niet alleen in staat om zich te verhouden tot zichzelf, maar ook tot de filmmaker en de context van de tijd waarin de film gemaakt is. Die reflectieruimte wordt steeds groter.’
‘Een goede vraag om mee te reflecteren is bijvoorbeeld “Is er nog iets dat je zou willen weten over de film?” Zo’n vraag pakt kinderen die al helemaal na zitten te denken over onrecht in de wereld. Kinderen die filosoferen over waarom iets wel of niet gebeurde.’
Met creëren van eigen filmbeelden hoef je niet per sé te eindigen, je kunt er ook mee beginnen benadrukt Kimber. En het bijzondere hierbij is dat sommige kinderen het makkelijker vinden om iets met beeld te vertellen, dan in woorden. In dit geval gaat creëren dan ook over het maken van een verhaal in filmbeeld. Hoe je dat doet? ‘Op TikTok staan talloze stopmotionfilmpjes waarmee je inspiratie op kunt doen. Zoek op #stopmotion.’
Zelf aan de slag in de klas?
De film Munya in mij (20 minuten, kijkwijzer 6 jaar en ouder) is in zijn geheel te zien op NPO-ZAPP.
De filmles bij Munya in mij vind je hier.
Meer films met bijbehorende lessen op de volgende websites:
(hier vind je de Doorlopende Leerlijn Film en allerlei films met lessen)
(kies voor de films met een blauw icoon voor lesmateriaal)
(48 lessen voor het primair onderwijs)
Deze lezing is op 21 april 2021 aangeboden tijdens Brandstof, Noordelijk Festival Cultuureducatie georganiseerd door Stichting Kunst & Cultuur (K&C) en Compenta.
