“Maar op film is alles toch echt?” Het is een opmerking die filmdocent Maartje van Amersfoort onlangs te horen kreeg van een van haar leerlingen. “Ze denken dat wat op beeld staat, klopt.” zegt Maartje. “Juist daar ligt een belangrijke taak voor het onderwijs: leerlingen leren dat beeldtaal altijd een constructie is. En ze leren onderscheid te maken tussen echt en nep, tussen nieuws en fake news.”
Op het Lyceum Sancta Maria in Haarlem krijgt filmeducatie steeds steviger voet aan de grond. Dat is geen toeval, maar het resultaat van het werk van drie zeer enthousiaste docenten: Manuel Wassink, Tobias Specker en Maartje van Amersfoort, die de kracht van film ontdekt hebben – én continue inzetten om het onderwijs betekenisvoller te maken.
Van theater naar film: nieuwsgierigheid als motor
Maartje van Amersfoort is van huis uit theaterdocent. “Ik werk inmiddels meer dan dertig jaar in het onderwijs jaar en ben altijd op zoek naar nieuwe impulsen,” vertelt ze. Tijdens de coronaperiode begon ze haar leerlingen filmopdrachten te geven, puur intuïtief. “Maar ik merkte: ik weet hier eigenlijk veel te weinig van.” Via Filmhub Noord-Holland kwam ze in contact met de opleiding On The Movie. Ze volgde de opleiding samen met collega Tobias Specker, en daar ontmoetten ze Manuel Wassink.
Manuel gaf op dat moment al negentien jaar les op een vmbo-school in Katwijk, waar hij ook veel met film werkte. “Ik had eerder scholingen gevolgd bij de Breitner Academie, en On The Movie voelde als een logische volgende stap.” Kort daarna stapte hij over naar Sancta Maria, waar hij inmiddels fulltime werkt – als mentor, lid van diverse werkgroepen, als docent Art & Design én als filmdocent.
Infiltreren, verbinden, verspreiden
Hoewel film nog geen apart vak is op school, wordt het op steeds meer plekken zichtbaar. Om filmeducatie in de school te verankeren, werken Manuel, Tobias en Maartje nauw samen. “We zijn eigenlijk aan het infiltreren,” grapt Maartje. “Film komt terug in theaterlessen, in Art & Design en in vakoverstijgende projecten. We hebben zelfs een scholing voor collega’s opgezet over filmeducatie, omdat we merkten dat sommige collega’s onzeker zijn over hoe ze moeten beginnen.”
Die interne training, inclusief praktische oefeningen, bleek een schot in de roos. “Collega’s gingen aan – ze merkten hoe leuk het is én hoeveel effect het heeft op de betrokkenheid van leerlingen.” Inmiddels geven de drie filmdocenten startlessen voor vakken als Klassieke Talen en Quest (wetenschapsoriëntatie), en helpen ze collega’s met het didactisch vormgeven van filmopdrachten.
Leren in beeld
In alle jaarlagen krijgen leerlingen filmopdrachten: in klas 1 maken ze bijvoorbeeld ‘one shot’-scènes waarin camerastandpunten en kadrering centraal staan. In klas 2 en 3 bouwen ze voort op die kennis door in groepjes korte fictiefilms te maken waarin samenwerking en planning een grote rol spelen. Tijdens themadagen zoals de Literatuurdag worden boekomslagen verfilmd, bijvoorbeeld naar aanleiding van het werk van schrijfster Hanna Bervoets, waarbij leerlingen een scène maken die reageert op de achterflap van een boek.
Voor de mentorles bedacht Manuel een opdracht waarin leerlingen een persoonlijk voorwerp filmen en daar een korte documentaire over maken – een veilige manier om jezelf te laten zien zonder letterlijk in beeld te hoeven zijn. Dat levert verrassend openhartige verhalen op: over knuffels, schilderijen, sportbekers en herinneringen.
Tijdens de Gymnasiumdag maken leerlingen stopmotionfilms over klassieke mythen, zoals het verhaal van Icarus. Iedere groep krijgt een scène toegewezen en moet zorgen dat de scènes logisch op elkaar aansluiten – een oefening in samenwerken én verbeelden. In het vak Quest, waarin leerlingen leren onderzoek doen, vervangen korte onderzoeksfilms steeds vaker de traditionele schriftelijke verslagen. En bij Paarse Vrijdag of andere themadagen maken leerlingen reclamespots of minidocumentaires die op creatieve wijze maatschappelijke thema’s verkennen.
Zo groeit filmeducatie langzaam uit tot een vanzelfsprekend middel in het onderwijs. “Wat ik magisch vind aan film is dat het een ander deel van je hoofd aanspreekt,” zegt Maartje. “Het gaat niet alleen om taal – het is beeld, gevoel, creativiteit. En sommige leerlingen bloeien er volledig van op.”
Samenwerken, verbreden, verdiepen
De ambities reiken verder. “We willen filmeducatie nog steviger verankeren in het curriculum,” aldus Maartje. “We zijn in gesprek over vakoverstijgende projecten met biologie” Ook wordt gedacht aan een jaarlijkse filmdag op school met een eigen filmfestival, waarin het werk van leerlingen feestelijk gepresenteerd wordt op groot scherm.
Daarnaast willen ze een filmclub starten in de vroege ochtenduren (het zogenaamde ‘nulde uur’), waarin gemotiveerde leerlingen extra begeleiding krijgen en zich kunnen ontwikkelen tot ‘filmexperts’ binnen de school. Ook het profielwerkstuk wordt aangepakt: docenten krijgen instructie hoe ze film en documentaire kunnen inzetten als volwaardig eindproduct, zodat leerlingen leren inhoudelijke kennis te vertalen naar beeld.
Tijd als grootste vijand
De grootste hobbel? Tijd. “Iedereen zit vol,” zegt Manuel. “Collega’s willen wel, maar zien vaak niet hoe filmopdrachten hen werk kunnen besparen of verdiepen.” Toch merken ze: wie eenmaal meedoet, is vaak om. “Als een leraar klassieke talen merkt dat een leerling de Icarus-mythe pas écht begrijpt na het maken van een stopmotionfilm, dan wil die dat volgend jaar weer.”
En wat betreft de leerlingen? Die denken vaak dat ze ‘gewoon even een filmpje’ maken. Maar ondertussen leren ze: verhalen structureren, beelddenken toepassen, samenwerken, plannen, technische keuzes maken en reflecteren op wat ze willen vertellen.
“En misschien nog wel het belangrijkste,” zegt Maartje, “ze leren dat niets op beeld zomaar vanzelf spreekt. En dat er altijd iemand achter zit die bepaalt wat jij te zien krijgt.”
